Η Δόμνα Σαμίου σε αποκριάτικα τραγούδια στο Μέγαρο Μουσικής
Η Δόμνα Σαμίου δε χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Η προσφορά και η έρευνα μιας ζωής για την καταγραφή, διάσωση και διάδοση της δημοτικής μουσικής μας παράδοσης είναι γνωστή και ανεκτίμητη. Οι συνεπείς και αδιάλειπτες προσπάθειές της ίσως να μοιάζουν στους εκλογικευμένους κερδοσκοπικά και ισοπεδωμένους πολιτισμικά καιρούς που διανύονται, ως απλά μία αθεράπευτα ρομαντική δραστηριότητα με αμφισβητούμενη αξία. Όμως, σίγουρα και ευτυχώς δεν μπορούν να εκτιμηθούν τα πάντα και ιδίως στην τέχνη με τετραγωνισμένα κριτήρια. Ο μουσικός, μελωδικός και ρυθμικός πλούτος των δημοτικών μας τραγουδιών, μαζί με τα απέριττης ομορφιάς νοήματα και τη θαυμαστή σημειολογία, έχουν αποσπάσει το γενικότερο θαυμασμό και έχουν γίνει θέμα μελέτης παγκοσμίως.
Τη Δόμνα Σαμίου μαζί με ένα σύνολο συνεργατών είχαμε την ευκαιρία να τη δούμε και να την ακούσουμε σε μία επίκαιρη παραγωγή του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης. Παρουσιάστηκαν πτυχές από την αποκριάτικη τραγουδιστική παράδοση μαζί με κάποιες πετυχημένα προσαρμοσμένες στο σκηνικό χώρο απομιμήσεις εθίμων.
Στην επιτυχία της παράστασης συνέβαλαν ασφαλώς οι πολυπληθείς ομάδες των συντελεστών, τραγουδιστών και χορευτών, που πρόβαλλαν εύστοχα στη σημερινή πραγματικότητα την ιστορική και διαχρονική διάσταση της αποκριάς και των εθίμων της. Μία προσέγγιση έξυπνη και δικαιωμένη αισθητικά, αφού η παράδοση δεν αποτελεί μία στατική έννοια αλλά εξελίσσεται μαζί με τους φυσικούς φορείς της στο εκάστοτε περιβάλλον.
Το επί σκηνής αποκριάτικο γλέντι περιλάμβανε σατυρικά και «άσεμνα» τραγούδια, χορούς και κωμικά στιγμιότυπα που αποδόθηκαν από τους συντελεστές με τρόπο πηγαίο και αυθόρμητο ως ένα συνεχές δρώμενο, όπου τονίζονταν αρχέγονες έννοιες και διαδικασίες μέσα στο ρευστό και ευμετάβολο τελετουργικά περιβάλλον. Αυτές οι δεισιδαιμονικές δοξασίες όπου υπερφυσικές δυνάμεις, επουράνιες και καταχθόνιες ξορκίζονται για την υποβοήθηση της γονιμότητας, απαντώνται σ’ αυτό το κρίσιμο γύρισμα του ετήσιου κύκλου. Η αλλαγή της Άνοιξης και η καρποφορία που συνεπάγεται οδηγεί σ’ ένα ξέφρενο ξέσπασμα, σ’ ένα παγανιστικό πανηγύρι για την αναγέννηση του κόσμου μαζί με την εναλλαγή των εποχών.
Παράλληλα η μνήμη του θανάτου συνυπάρχει με αυτήν την υλική γιορτή των σαρκικών απολαύσεων. Οι μεταμφιέσεις με τις προβιές και τα ηχηρά κουδούνια, τα τρομακτικά προσωπεία και τα μουτζαλωμένα πρόσωπα αποτελούν απευθείας παραπομπή και αναπαράσταση στις δαιμονοποιημένες ψυχές των νεκρών.
Η τελετουργία, που σε συνδυασμό με την έξοδο της Καθαράς Δευτέρας στην ύπαιθρο, βρίσκεται πάντα σε συνάρτηση με τη μητέρα φύση και ιδιαίτερα με τη γη, τονίζει τη διπλή ιδιότητα της τελευταίας. Από τη μια είναι η υποδοχή των νεκρών και από την άλλη το σύμβολο της γονιμότητας και της ευφορίας. Μ’ αυτόν τον τρόπο προβάλλεται ο αδιάλειπτος κύκλος φθοράς και αφθαρσίας, θανάτου και γέννησης, που μεταφέρεται τόσο στα αδόμενα όσο και στα σύμβολα του αγροτικού καρναβαλιού. Σ’ αυτό η ζωή αναδεικνύεται η ισχυρότερη δύναμη αφού το μη αναστρέψιμο του θανάτου διατηρεί μια αμφίσημη και λυτρωτική διέξοδο, την «ανάσταση». Η ανατροπή αυτή ολοκληρώνεται και μέσα από τον κωμικό και αναπάντεχο λόγο. Πίσω από τις μάσκες διατυμπανίζονται σκωπτικά οι αντιφάσεις και διαρρηγνύονται οι καθεστηκυίες κοινωνικές συμπεριφορές. Στον ανεστραμμένο αυτό κόσμο νομιμοποιείται η βωμολοχία, παραβιάζονται τα ταμπού, επιδεικνύεται η απαγορευμένη σεξουαλικότητα.
Η Δόμνα Σαμίου μέσα από την πανσπερμία των εθίμων, των χορών και των τραγουδιών, στην εμφάνισή της στο Μέγαρο απέδωσε με επιτυχία ένα συγκερασμό από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, παρουσιάζοντας τα σαν ένα συνεχές και επίκαιρο δρώμενο όπου προβάλλεται το ήθος των ημερών. Βέβαια, η θεματολογική συνέπεια που επιδείχθηκε όσον αφορά τα αθυρόστομα και ο υπερτονισμός των «άσεμνων» τραγουδιών μας οδηγεί στην επισήμανση ότι ενώ αφενός αυτά αποτελούν μία αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, αυτή δεν είναι κοινή σε όλες της περιοχές της πατρίδας μας και αφετέρου αυτή δεν είναι η μόνη διάσταση της αποκριάς.
Η επιτυχής καθ’ όλα παράσταση που παρακολουθήσαμε στο Μέγαρο Μουσικής τονίζει ακόμη τον παρεμβατικό ρόλο του Οργανισμού στα πολιτιστικά δρώμενα και ο οποίος βεβαίως πρέπει να είναι ουσιαστικός και κατευθυνόμενος προς διάφορους κάθε φορά μουσικούς στόχους. Το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της τρέχουσας χρονιάς παρά τις όποιες ελλείψεις, οι οποίες πάντα μπορεί να επισημαίνονται, πιο πλήρες από ποτέ βρίσκεται προς αυτήν την πολυδιάστατη κατεύθυνση .
Τη Δόμνα Σαμίου μαζί με ένα σύνολο συνεργατών είχαμε την ευκαιρία να τη δούμε και να την ακούσουμε σε μία επίκαιρη παραγωγή του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης. Παρουσιάστηκαν πτυχές από την αποκριάτικη τραγουδιστική παράδοση μαζί με κάποιες πετυχημένα προσαρμοσμένες στο σκηνικό χώρο απομιμήσεις εθίμων.
Στην επιτυχία της παράστασης συνέβαλαν ασφαλώς οι πολυπληθείς ομάδες των συντελεστών, τραγουδιστών και χορευτών, που πρόβαλλαν εύστοχα στη σημερινή πραγματικότητα την ιστορική και διαχρονική διάσταση της αποκριάς και των εθίμων της. Μία προσέγγιση έξυπνη και δικαιωμένη αισθητικά, αφού η παράδοση δεν αποτελεί μία στατική έννοια αλλά εξελίσσεται μαζί με τους φυσικούς φορείς της στο εκάστοτε περιβάλλον.
Το επί σκηνής αποκριάτικο γλέντι περιλάμβανε σατυρικά και «άσεμνα» τραγούδια, χορούς και κωμικά στιγμιότυπα που αποδόθηκαν από τους συντελεστές με τρόπο πηγαίο και αυθόρμητο ως ένα συνεχές δρώμενο, όπου τονίζονταν αρχέγονες έννοιες και διαδικασίες μέσα στο ρευστό και ευμετάβολο τελετουργικά περιβάλλον. Αυτές οι δεισιδαιμονικές δοξασίες όπου υπερφυσικές δυνάμεις, επουράνιες και καταχθόνιες ξορκίζονται για την υποβοήθηση της γονιμότητας, απαντώνται σ’ αυτό το κρίσιμο γύρισμα του ετήσιου κύκλου. Η αλλαγή της Άνοιξης και η καρποφορία που συνεπάγεται οδηγεί σ’ ένα ξέφρενο ξέσπασμα, σ’ ένα παγανιστικό πανηγύρι για την αναγέννηση του κόσμου μαζί με την εναλλαγή των εποχών.
Παράλληλα η μνήμη του θανάτου συνυπάρχει με αυτήν την υλική γιορτή των σαρκικών απολαύσεων. Οι μεταμφιέσεις με τις προβιές και τα ηχηρά κουδούνια, τα τρομακτικά προσωπεία και τα μουτζαλωμένα πρόσωπα αποτελούν απευθείας παραπομπή και αναπαράσταση στις δαιμονοποιημένες ψυχές των νεκρών.
Η τελετουργία, που σε συνδυασμό με την έξοδο της Καθαράς Δευτέρας στην ύπαιθρο, βρίσκεται πάντα σε συνάρτηση με τη μητέρα φύση και ιδιαίτερα με τη γη, τονίζει τη διπλή ιδιότητα της τελευταίας. Από τη μια είναι η υποδοχή των νεκρών και από την άλλη το σύμβολο της γονιμότητας και της ευφορίας. Μ’ αυτόν τον τρόπο προβάλλεται ο αδιάλειπτος κύκλος φθοράς και αφθαρσίας, θανάτου και γέννησης, που μεταφέρεται τόσο στα αδόμενα όσο και στα σύμβολα του αγροτικού καρναβαλιού. Σ’ αυτό η ζωή αναδεικνύεται η ισχυρότερη δύναμη αφού το μη αναστρέψιμο του θανάτου διατηρεί μια αμφίσημη και λυτρωτική διέξοδο, την «ανάσταση». Η ανατροπή αυτή ολοκληρώνεται και μέσα από τον κωμικό και αναπάντεχο λόγο. Πίσω από τις μάσκες διατυμπανίζονται σκωπτικά οι αντιφάσεις και διαρρηγνύονται οι καθεστηκυίες κοινωνικές συμπεριφορές. Στον ανεστραμμένο αυτό κόσμο νομιμοποιείται η βωμολοχία, παραβιάζονται τα ταμπού, επιδεικνύεται η απαγορευμένη σεξουαλικότητα.
Η Δόμνα Σαμίου μέσα από την πανσπερμία των εθίμων, των χορών και των τραγουδιών, στην εμφάνισή της στο Μέγαρο απέδωσε με επιτυχία ένα συγκερασμό από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, παρουσιάζοντας τα σαν ένα συνεχές και επίκαιρο δρώμενο όπου προβάλλεται το ήθος των ημερών. Βέβαια, η θεματολογική συνέπεια που επιδείχθηκε όσον αφορά τα αθυρόστομα και ο υπερτονισμός των «άσεμνων» τραγουδιών μας οδηγεί στην επισήμανση ότι ενώ αφενός αυτά αποτελούν μία αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα, αυτή δεν είναι κοινή σε όλες της περιοχές της πατρίδας μας και αφετέρου αυτή δεν είναι η μόνη διάσταση της αποκριάς.
Η επιτυχής καθ’ όλα παράσταση που παρακολουθήσαμε στο Μέγαρο Μουσικής τονίζει ακόμη τον παρεμβατικό ρόλο του Οργανισμού στα πολιτιστικά δρώμενα και ο οποίος βεβαίως πρέπει να είναι ουσιαστικός και κατευθυνόμενος προς διάφορους κάθε φορά μουσικούς στόχους. Το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της τρέχουσας χρονιάς παρά τις όποιες ελλείψεις, οι οποίες πάντα μπορεί να επισημαίνονται, πιο πλήρες από ποτέ βρίσκεται προς αυτήν την πολυδιάστατη κατεύθυνση .
Εφημερίδα "ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ" 11 Μαρτίου 2003
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου